Регистрация
Статья
Эн оҕоҥ доруобуйата – тугу аһыырыттан тутулуктаах
2015-04-110816Доруобуйа муннугаЭмп уонна үөрэх тэрилтэлэрин аска үлэһиттэрин иккис республикатааҕы Форума буолан ааста. Олус наадалаах уонна туһалаах тэрээһин буолла диэн быһаччы этэр тоҕоостоох.
Саамай сэҥээриллэрэ диэн бу Форум чэрчитинэн оҕо оскуолаҕа күннээҕи аһын рационун тула кэпсэттилэр. Мин онтон СР үөрэҕириитин министиэристибэтин "Бэс чагда" ("Сосновый бор") оҕо сынньанар уонна доруобуйатын туругун бөҕөргөтүнэр Киин уонна Хотугулуу-илиҥҥи федеральнай университет научнай-чинчийэр институтун анал үөрэтиилэрин уонна үлэлэрин уопутуттан кэпсиэхпин баҕарабын.
Оҕо аһылыга улахан дьон аһылыгыттан арыый атыннаах буолара өйдөнөр. Ити сайдар, улаатар уҥуох-былчыҥ, эт-сиин, ис уорган, өй-санаа, биир тылынан эттэххэ, эдэр организм чөл туруктаах буоларыгар аналлаах. Ол курдук, оҕо төрөөт да ийэтин үүтүн иһиэхтээх, онтон салгыы иҥэмтэлээх эрэ аһы аһаатаҕына доруобай буоларын учуонайдар дакаастыыллар. – Оҕо оскуолаҕа сылдьар сааһыгар ордук болҕомтону уурар тоҕоостоох, ити кэмҥэ кини доруобай аһылыгынан аһыахтаах. Тоҕо диэтэххэ, бу кэмҥэ оҕо эт-сиин эрэ өттүнэн буолбакка, өйүгэр, уйулҕатыгар эмиэ уларыйыылары көрсөр, – дииллэр чинчийээччилэр.
Кинилэр бу маннык сүбэлэри биэрэллэр:
- Битэмиининэн уонна минералынан толору баай бородууктаттан аһы астыырга. Холобур, бурдук аһын, мохоруону, хааһыны астыырга үрдүк суортаах бурдугу туттарга;
- гарнирга ууга буспут хортуоппуйу биэрэр ордук туһаны аҕалыа арыыга ыһаарыламмыттааҕар;
- эти, балыгы эмиэ паарга, ууга, духовкаҕа буһарар ордук. Эт аһылыкка Уһук хоту дойду олохтоохторо ордук табыллыбыттар, ол курдук кинилэр таба этинэн уонна муора балыгынан аһылыктаналлар. Бу көрүҥнэр доруобай ас ахсааныгар бастакы нүөмэринэн тураллар;
- оҕуруот аһа, фрукта элбэх буолуохтаах диэн этиллэр, ити эрээри хоту улуустар олохтоохторо сылы төгүрүтэн итинник аһынан хааччыллар кыахтара суох. Күһүн тириэрдиллибит оҕуруот аһа сөптөөх харайыыта суох буолан, эрдэ бүтэр, онтон сөмөлүөтүнэн аҕалыллыбыт ас сыаната орто дохуоттаах дьон күнү быһа сииллэригэр сөп түбэспэт. Онон хоту дойду бэйэтин айылҕатыгар үүнэр, битэмиининэн олус баай иҥэмтэлээх отоннорун үргээн хаһаанар ордук. Сугун, моруоска курдук отоннор эмиэ бастакы миэстэҕэ тураллар. Бу ордук организмҥа атын наадалаах бородууктаны кытта киирсэр туһата суох тимири (железо) таһаарарга туһалаах;
- үүт аһы умнар табыллыбат. Бу күн көрбөт хараҥа кыһыннаах хоту дойдуга оҕо уҥуоҕугар олус наадалаах. Билигин Булуҥ улууһугар Бороҕоҥҥо эрэ сүөһүнү иитэллэр. Онон бороҕоттор бу хайысхаларын муниципальнай оройуон өссө дириҥэтэн үөрэтэн, эбии көмө-тирэх буолара, сүөһү төбөтүн ахсаанын элбэтиигэ ылсара, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга үлэлиир специалистарынан хааччыйара олох ирдэбилинэн буолар. Оччотугар бэйэ дойдутун салгынынан тыына сылдьар сүөһү үүтүн дэлэтэн, оҕолорбут чөл туруктаах буолалларын ситиһэргэ биир сүрүн хайысха буолуо этэ;
- улаатан эрэр оҕо организмыгар олус наадалаах белогунан баай сибиэһэй сымыыт, көтөр этэ хайаан да күннээҕи рациоҥҥа баар буолуохтаах.
Оҕону аһатарга бу этиилэри туһанар наадалааҕын ыйаллар: ас барыта миэрэлээх буолуохтаах; ас уларыйа сылдьыахтаах; ас сылаас буолуохтаах; оҕо аһын уһуннук ыстаан сиирин хонтуруолланыахтаах; оҕуруот аһа, отон арааһа уонна фрукта күннээҕи остуолга мэлдьи баар буолуохтаах; утуйох иннинэ аһаныллыбат; ыыһаммыты, ыһаарыламмыты, аһыыны сиэтиллибэт; уута суох аһаныллыбат; минньигэһи наһаа элбэҕи сиэниллибэт.
Дьэ, бу курдук киһи доруобуйата кини оҕо сааһыттан тугу аһыырыттан тутулуктааҕын быһаараллар. Маны сэргэ сөптөөх физическай ноҕурууска баар буолуохтаах.
Булуҥ улууһа бэйэтэ айылҕатынан да ураты ыраас салгыннаах. Үйэлэри уҥуордаан олохсуйбут эбээн, эбэҥки омуга аһыыр аһа эмиэ бэйэтигэр анаабыт курдук иҥэмтэлээх, толору баай. Маны сөпкө туһаныы эрэ наада. Оскуолалар, оҕо саадтара билиҥҥи "Үөрэҕирии" сокуонугар сөп түбэһиннэрэн медицинскэй өҥөҕө тиийэ барытын бэйэлэрин эппиэтинэстэригэр ылаллар. Онон, муниципалитеттар ОҔО ДОРУОБАЙ АҺЫНАН хааччылларыгар күүстээх болҕомтону ууралларыгар, үлэ ситимнээхтик барарыгар Форум кыттыылаахтара биир санааны эттилэр.
Маннык практическай хабааннаах мунньахтар олус элбэҕи биэрэллэр, ити эрээри айан суола ыараханынан хоту улуустартан аналлаах үлэһиттэр манна кыттыыны ылбаттара хомолтолоох. Онон миэстэтигэр сөптөөх быһаарыылар ылыллаллара олус наадалаах.
Полина Николаева,
Ещё по теме:
2017-04-01
Хас биирдии киһи доруобуйатын туһугар кыһаллыахтаах2016-12-06
В Арктической гимназии действует стоматологический кабинет2016-10-22
Идет вакцинация от гриппа2016-06-30
«Сердца Арктики»2016-06-15
Здоровье каждого человека находится в его руках