Регистрация
Холкуос хоһуун тутаах дьоно
2015-02-070538Арктика: земля и людиАаспыт сыл бүтэһик күннэригэр
«Арктика» холкуос салайааччытын
Ирина Николаевна Шумиловалыын
кэпсэтиибэр, кини бэрт кылгастык
сыл түмүктэрин билиһиннэрдэ.
Кыһыҥҥы балыктааһыҥҥа,
эбэтэр төрдүс кыбаарталга 380
тоннаҕа квота ылбыттар, толорор
эрэл баар. 22 балык биригээдэтэ
үлэлэрин түмүктээн, учаастактартан
балык таһыыта саҕаламмыт.
Үлэҕэ хаһан баҕарар ыарахаттар бааллар, холобура салалтаттан тутулуга суох мэһэй, туттарыллыбыт балыктарын төлөбүрүн хойутааһына, дуогабардаах тэрилтэ кэмигэр төлөбүрү түһэрбэтэҕиттэн. Итинник түбэлтэ Арктика улуустарын балыгынан дьарыгырар тэрилтэлэригэр үгүстэригэр тахсыбыт. Ону туоратарга суһал дьаһаллар ылыллыбыттар. Түмүктэрин күүтэллэр. – "Төһө да ыарахаттар баалларын үрдүнэн үлэ да, балыксыт да үлэтин тэрийиигэ болҕомтобутун өрүү уурабыт, туох кыаллара барыта оҥоһуллар" – диир Ирина Николаевна. Ону таһынан кэрэхсэбиллээҕэ диэн колхуостаахтар үөрэххэ киирбит оҕолоругар харчынан көмөлөрө оҥоһуллара уруккутун курдук салҕана турар. Ол курдук, холкуостаахтар оҕолоро үөрэххэ киирэллэригэр көмө харчы, кэлэр-барар ороскуоттарын холкуос салалтата уйуна олорор. Бу үлэ дьонугар кырата суох көмө буолар.
Холкуос сылы түмүктээн эрэр түбүктээх үлэтиттэн биир бэрт сэмэй үлэ курдук көстөр гынан баран, ис иһигэр киирдэххэ республика тэрилтэлэригэр туттарыллар балык табаарынай көрүҥнээх буоларын ситиһэр саамай тутаах дьон – нууччалыы эттэххэ «обработчица рыбы» – үлэни толорор дьахталлар буолаллар эбит.
Ити үлэҕэ уончалыы киһи туруоруллар эбит, мин сылдьар кэммэр күн ахсын үлэҕэ тахсар икки тутаах үлэһиттэр Рожина Елизавета Кирилловна уонна Куличкина Наталья Васильевна үлэлэрин билсибитим. Үлэлэрэ сарсыарда 9 чаастан саҕаланар, икки чаас эбиэттээн баран киэһээ биэскэ диэри үлэлииллэр. Тоҥ балыгы уонна тымныыны кытта күнү быһа өрө мөхсөр ыарахан, ол гынан баран үлэлии үөрэммит дьону көрдөххө оннук буолбатах – утталлара-хапталлара түргэнэ сүр.
Ити курдук үлэһиттэри кытта билистэххэ Елизавета Кирилловна аатырбыт булчут, балыксыт Шумилов Кирилл Николаевич уонна Елена Евстафьевна элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнигэр үһүс оҕоннон төрөөбүт. Ийэлэрэ Чурапчы көһүүтүгэр кэлбит уонна кэргэн тахсан хаалбыт. Бу улахан үлэһит дьон билигин оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ Быыкап нэһилиэгин тутан олороллор диэн, киэн туттан этиэххэ сөп. Елизавета үлэһит буолуоҕуттан үгүс сылын холкуоска үлэлээбит, кэргэнинээн балыксытынан да үлэлии сылдьыбыт. "Билигин сынньалаҥҥа да олордорбун, үлэтэ суох кыайан тулуйан олорбоппун" – диэн сэһэргиир Е.Н. Рожина. Онон дуогабарга илии баттаһан үлэлии-хамныы сылдьар.
Кыһын учаастакка бултаммыт балык ыскылаакка таһыллан обработчицалар илиилэригэр киирэр. Көрүҥнэринэн суортанара туһунан: уомул, муксуун, чыыр, көндүөбэй араарыллар; хаартан, муустан, ордук хаантан ыраастанар; кырса, хара тураах сиэбит, тостубут балык туспа ууруллар. Онтон, дьэ табаарынай көрүҥү ылбыт балыгы куулга хаалыыллар. Хаалыырга туспа быраабылалаах, онно эмиэ үөрэниэххэ наада: биир куулга нуормата ортотунан 30-35 балык (уомул, муксун, чыыр). Күннээҕи нуормаларын хайаан да толороллор. Олус элбэх балык кэллэҕинэ сорох балыксыттар бэйэлэрэ көмөлөһөллөр. Балыгынан туолбут куулу тигии – борустуой буолбатах, сатабыл наада.
Елизавета кыыһа – Евдокия Алексеевна – үөрэнэн бүтэрбит оскуолатыгар учууталлыыр. Оскуола, нэһилиэк общественнай олоҕун бастыҥ тэрийээччи киһитинэн биллэр. Сиэнэ Алеша, үс саастаах да буоллар, эбэтигэр муус, мас таһан көмө киһитэ.
Наталья Васильевна туспа интириэһинэй дьылҕалаах киһи. Төрөөбүт сирэ – Котельнай арыыта (пааспарыгар ол курдук сурулла сылдьар). Сэттэ ыйыгар төрөөбүт кыыс оҕону кибииткэлээх сыарҕаҕа тиэйэн, көһө сылдьан, аҕата арыыларынан кырсалыыр. Икки сааһын туолбутун кэннэ кыыһы төрөппүттэрэ эбэтигэр Нам улууһугар ыыппыттар. Аҕата Намтан төрүттээх Василий Афанасьевич Куличкин оҕо сааһыттан 1990 с. ыалдьан уурайыар диэри, ыт көлөтүттэн арахсыбакка, кырса бултаһа сылдьыбыт. Ийэтэ кырса тириитин таҥастааччы эбит.
Наталья 1990 сылтан холкуос үлэһитэ, сайынан муҥхаҕа сылдьыһар, кыһынын балык ыраастыыр. Атын үлэни сатаабаппын диэн күлэр. Кэргэнэ балыксыт, үс уол, биир кыыс оҕолоохтор. Үс сиэннээхтэр.
Билигин Наталья орто уола Виталий каникулугар кэлэн, ийэтигэр хааламмыт балыгы ыйааһынныырга, куруустааһыҥҥа көмөлөһөр. Хамнас аахсыахтаах. Холкуос кэлэр барар бырайыаһын уйунар. Целевой миэстэнэн киирэн, Горнай институтун иккис куурсун устудьуона буолар. Спордунан оскуолаттан ыла ситиһиилээхтик дьарыктанар. Республика таһымыгар спорт национальнай күрэхтэригэр кыттан ситиһиилэрдээх.
Маннык бэрт сэмэй, үтүө үлэһит дьоннорго кэлбит саҥа сылга ситиһиилэри, дьиэ-кэргэннэригэр бары доруобай чэгиэн буолалларыгар баҕарабын.
Татьяна Слепцова, общкорр,
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ
Ещё по теме:
2017-04-04
Булунские семьи интересуются “скороспелкой”2017-02-16
Улууска икки эрэ сибиинньэ баар2016-10-11
Больше помощи от республики получат хозяйства, сумевшие нарастить поголовье оленей2016-10-01
Тревожная ситуация в оленеводстве была уже год назад2016-09-24
Реорганизация предприятия - это непредсказуемые опасности
Комментарии