Статья

• 

  Холкуос хоһуун тутаах дьоно

  • издания
  • №11
  2015-02-0701005Арктика: земля и люди

  Ааспыт сыл бүтэһик күннэригэр

  «Арктика» холкуос салайааччытын

  Ирина Николаевна Шумиловалыын

  кэп­сэтиибэр, кини бэрт кылгастык

  сыл түмүктэрин  билиһиннэрдэ.

  Кы­һыҥ­ҥы балыктааһыҥҥа,

  эбэтэр төр­дүс кыбаарталга 380

  тоннаҕа квота ыл­быттар, толорор

  эрэл баар. 22  балык биригээдэтэ 

  үлэлэрин түмүктээн, учаас­тактартан

  балык таһыыта саҕаламмыт.

   

  Үлэҕэ хаһан баҕарар ыарахаттар бааллар, холобура салалтаттан тутулуга суох мэһэй, туттарыллыбыт балыктарын төлөбүрүн хойутааһына, дуогабардаах тэрилтэ  кэми­гэр төлөбүрү түһэрбэтэҕиттэн. Итинник тү­бэлтэ Арктика улуустарын  балыгынан дьа­рыгырар тэрилтэлэригэр үгүстэригэр тахсыбыт. Ону туоратарга суһал дьаһаллар ылыллыбыттар. Түмүктэрин күүтэллэр.  – "Төһө да ыарахаттар баалларын үр­дү­нэн  үлэ да, балыксыт да үлэ­тин  тэрийии­гэ  болҕомтобутун  өрүү уурабыт, туох кыаллара барыта оҥоһуллар" – диир Ирина Николаевна.  Ону таһынан кэрэх­сэбиллээҕэ диэн кол­хуостаахтар үөрэххэ киирбит оҕолоругар харчынан  көмө­лөрө оҥоһуллара  урук­кутун курдук сал­ҕана турар.  Ол курдук,  холкуостаахтар оҕо­лоро үөрэххэ киирэл­­лэригэр көмө хар­чы, кэлэр-барар ороскуот­тарын холкуос салалтата уйуна олорор. Бу  үлэ дьонугар  кы­рата суох көмө буолар.

  Холкуос  сылы түмүктээн эрэр түбүктээх үлэтиттэн биир бэрт сэмэй үлэ курдук көстөр гынан баран,  ис иһигэр киирдэххэ  республика тэрилтэлэригэр туттарыллар балык табаарынай көрүҥнээх буоларын ситиһэр саамай тутаах дьон – нууччалыы эттэххэ  «обработчица рыбы» – үлэни  то­ло­рор дьахталлар  буолаллар эбит.

  Ити үлэҕэ уончалыы киһи туруоруллар эбит, мин сылдьар кэммэр күн ахсын үлэ­ҕэ тахсар икки тутаах  үлэһиттэр Ро­жи­на Елизавета Кирилловна уонна Ку­­личкина  Наталья  Васильевна   үлэ­лэ­рин билсибитим. Үлэлэрэ сарсыарда 9 чаастан саҕаланар, икки чаас эбиэттээн баран киэһээ биэскэ диэри  үлэлииллэр. Тоҥ балыгы уонна   тымныыны  кытта күнү быһа  өрө мөхсөр ыарахан, ол гынан баран  үлэлии үөрэммит  дьо­ну көрдөххө   оннук буолбатах – уттал­лара-хапталлара түр­гэнэ сүр.

  Ити курдук үлэһиттэри кытта билистэххэ Елизавета Кирилловна аатырбыт булчут, балыксыт  Шумилов Кирилл Николаевич уонна Елена Евстафьевна элбэх оҕолоох дьиэ  кэргэнигэр үһүс оҕоннон тө­рөөбүт. Ийэлэрэ Чурапчы көһүүтүгэр кэл­бит уонна кэргэн тахсан хаалбыт.  Бу улахан үлэһит дьон билигин оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ Быыкап нэһилиэгин тутан олороллор диэн, киэн  туттан этиэххэ сөп. Елизавета үлэһит буолуоҕуттан үгүс сы­лын холкуоска үлэлээбит, кэргэнинээн балыксытынан да үлэлии сылдьыбыт. "Билигин сынньалаҥҥа да олордорбун, үлэтэ суох кыайан тулуйан олорбоппун" – диэн сэһэргиир Е.Н. Рожина.  Онон дуога­барга илии баттаһан үлэлии-хамныы сыл­дьар.

  Кыһын учаастакка бул­таммыт балык ыскылаакка таһыллан обработчицалар илии­лэригэр киирэр. Көрүҥнэринэн суор­танара туһунан: уомул, муксуун, чыыр, көндүөбэй араарыллар; хаартан, муустан, ордук хаа­нтан ыраастанар; кырса, хара тураах сиэбит, тостубут балык туспа ууруллар. Онтон, дьэ табаарынай көрүҥү ылбыт балыгы куулга хаалыыллар. Хаалыырга  туспа быраа­­бы­лалаах,  онно эмиэ үөрэниэххэ наада: биир куулга нуор­мата орто­тунан 30-35 балык (уомул, муксун, чыыр).  Күннээҕи нуормаларын  хайаан да толороллор. Олус элбэх балык кэллэҕинэ сорох балыксыттар бэйэлэрэ көмөлөһөллөр.  Балыгынан  туолбут куулу тигии – борустуой буолбатах, сатабыл наада.

  Елизавета  кыыһа – Евдокия Алексеевна –  үөрэнэн бүтэрбит оскуолатыгар учуу­таллыыр. Оскуола, нэ­һилиэк  обществен­най олоҕун бастыҥ тэ­рийээччи  киһитинэн биллэр. Сиэнэ Алеша, үс саас­таах да буол­лар, эбэ­тигэр муус, мас таһан көмө киһитэ.

  Наталья Васильевна туспа инти­риэһинэй  дьылҕалаах киһи. Төрөөбүт сирэ – Котельнай арыыта (пааспарыгар  ол  курдук сурулла  сылдьар). Сэттэ ыйыгар төрөөбүт кыыс оҕону кибииткэлээх сыар­ҕаҕа  тиэ­йэн, көһө сылдьан, аҕата арыы­ларынан кырсалыыр. Икки саа­һын туол­бутун кэннэ кыыһы төрөппүттэрэ эбэтигэр Нам улуу­һугар ыыппыттар. Аҕата  Намтан төрүттээх Василий Афанасьевич Куличкин   оҕо сааһыттан  1990 с.  ыал­дьан уурайыар  диэри, ыт көлөтүттэн  арахсыбакка,  кырса бултаһа сылдьыбыт. Ийэ­тэ кырса тириитин таҥастааччы эбит.

  Наталья 1990 сылтан холкуос үлэһитэ, сайынан муҥхаҕа сылдьыһар, кыһынын балык ыраастыыр. Атын үлэни сатаабаппын диэн күлэр. Кэргэнэ балыксыт, үс уол, биир кыыс оҕолоохтор. Үс сиэннээхтэр.

  Билигин Наталья орто уола Виталий  кани­кулугар кэлэн, ийэтигэр хааламмыт балыгы ыйааһынныырга, куруустаа­һыҥҥа көмөлөһөр. Хамнас аахсыах­таах. Хол­куос кэлэр барар бырайыаһын уйу­нар. Целевой миэстэнэн киирэн, Горнай инсти­тутун иккис куурсун устудьуона буолар.  Спор­ду­­нан оскуолаттан ыла ситиһии­лээхтик дьарыктанар. Республика таһымыгар спорт национальнай күрэхтэригэр кыттан ситиһиилэрдээх.

  Маннык бэрт сэмэй, үтүө үлэһит дьон­норго кэлбит саҥа сылга ситиһиилэри, дьиэ-кэргэннэригэр  бары  доруобай чэ­гиэн буолалларыгар баҕарабын.

  Татьяна Слепцова, общкорр,

  Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ  

• 
• отправить другу

  Имя отправителя

  E-mail отправителя

  
  

  Адрес публикации - http://www.mayakarc.ru/?module=articles&action=view&id=887

  Отправить

Ещё по теме:

• 2017-04-04

  Булунские семьи интересуются “скороспелкой”

• 2017-02-16

  Улууска икки эрэ сибиинньэ баар

• 2016-10-11

  Больше помощи от республики получат хозяйства, сумевшие нарастить поголовье оленей

• 2016-10-01

  Тревожная ситуация в оленеводстве была уже год назад

• 2016-09-24

  Реорганизация предприятия - это непредсказуемые опасности