Регистрация
Статья
Эрэллээх доҕор – сылгы барахсан!
2017-03-2101027Сылгыһыт күнэКулун тутар 21 күнүгэрСаха сиригэр Сылгыһыт күнэдиэн саҥа бэлиэ күн баар буолла. Ол туһунан Ил Дархан 1373 №-дээх «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сылгыны үөрдээн иитиини сайыннарар дьаһаллар тустарынан» диэн атырдьах ыйын 22 күнүгэр тахсыбыт Ыйааҕар сурулунна. Бу Ыйаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыа хаһаайыстыбатын сылгы иитии хайысхатыгар сайыннарыыны түстүүр буолара чуолкай.
Элбэхтэ истибиккит буолуо "Саха сылгылааҕын тухары – саха" диэн этиини. Биһиги, сахалар, Дьөһөгөй айыылаах омук буолабыт. Саха норуотугар сыспай сиэллээх ураты суолталаах. Сылгы киһиэхэ доҕор, айыы ата буолан олоҥхолорго, кэпсээннэргэ, хоһооннорго, ырыаларга хоһуйуллубута үгүс. Онон кини былыр былыргыттан баччааҥҥа диэри икки атахтаахха доҕор буолан сулууспалыы сырыттаҕа. Сылгы иитиитинэн түҥ былыргыттан дьарыктанабыт эрээри, кэлиҥҥи сылларга ыччат соччо кэрэхсээбэт буолан, сылгыһыт идэтин, сылгы иитиитин ураты кэрдиискэ таһаарар сыаллаах маннык Ыйаах күн сирин көрдө.
Олоҥхо айымньытыгар айыы сылгыта маннык ойууламмыт:
«Үс былас өрөкүйэ көтөр үөрбэ аҕаан көҕүллээх;
Сэттэ былас эриллэ-бурулла оонньообут эһэгэй-дугуй, хара, тиһиилээх сиэллээх;
Тоҕус былас уйулҕаннаах холорук, уот оҥочо уһун кутуруктаах;
Тоҕус былас торҕо тэһииннээх, күн күлүгэ көнтөстөөх, холун тиийбэт хоҥнуолаах;
Көнтөс быстыаҕынан күлүмэх күүстээх;
Тэһиин быстыаҕынан чиччигинэс иҥиирдээх;
Халлаан хадьаната ыҥыырдаах, кустук курдук курбуу-дьирбии холуҥнаах;
Ырыалаах-тойуктаах иппэ-дьиппэ иҥэһэлээх;
Оһо былыт чаппараахтаах,кыһыл былыт кычымнаах;
Түөрт хаардаах бугулу түөрүтэ анньан кээспит курдук, түөрт түөрэм таас туйахтаах, ааттаах ат».
Бу күнү бэлиэтии өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн араас таһымнаах тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Ол курдук, Сахабыт сирин килбэйэр киинигэр, Дьокуускайга, кулун тутар 21 күнүгэр чулуу сылгыһыттар параадка тахсыахтара (хомойуох иһин, манна Булуҥ сылгыһыттара кыттыыны ылбаттар). Бу күн кинилэр нэһилиэнньэҕэ анаан бэйэ бородууксуйатын, сылгы түүтүттэн, тириититтэн оҥоһуктары, тээбириннэри быыстапка-дьаарбаҥкаҕа атыыга таһаарыахтара. “Сылгыһыт күрэҕэ” тэриллэн ыытыллыаҕа. Александр Саввинов – Баһылай Уола Алгыстаах Өлөксөөн кэлбит, ыҥырыылаах ыалдьыттарга ыраастааһын сиэрин-туомун ыытыа уонна алгыс тыл этиэ. Ону тэҥэ араас таһымнаах мунньахтар, төгүрүк остуоллар буолуохтара. Тэрээһиннэр аҥардас сылгыны эрэ элбэтиигэ буолбакка, саха сылгытыгар улахан болҕомто уурарга диэн сыаллаах ыытыллаллар.
Киэһээҥҥи өттүгэр Саха сирин Тыа хаһаайыстыбатын академиятын аактабай саалатыгар айыы сылгытын көрөр-истэр дьон “Саха сиригэр саха сылгытын сайыннарыы” диэн төгүрүк остуол тула олорон кэпсэтиэхтэрэ.
Олохтоохтор өрөспүүбүлүкэҕэ араас боруодалаах сылгылар баалларынан киэҥ тутталлар. Сылгынан дьарыктаныы национальнай баайбыт-дуолбут уонна үгэс буолбут төрүт дьарыкпыт буоллаҕа. Ол курдук, сылгы култуурата сахаларга ураты суолталааҕын чинчийээччилэр бигэргэтэллэр. Сылгыны көрүү дьарыгын өйөөбөтөхпүтүнэ омукпут национальнай дастайаанньатын сүтэриэ турдаҕа. “Сылгы – ытык кыыл, кинини көрөр-истэр, таптыыр киһи, бэйэтэ сымнаҕас буолар”, – диэн элбэх киһи санаатын этэр.
Биһиги дойдубутугар чыҥха атын боруодалаах сылгы үөскээбит. Аам-даам, тоһуттар кыһыҥҥы тымныыларга саха сылгыта улахан көрүүгэ наадыйбакка, бэйэтэ тоҥ хаары хаһан аһын булунар үгэстээх. Ынах курдук ичигэс хотон диэни билбэккэ, аһаҕас халлаан анныгар сылдьан, төгүрүк сылы туоруур дьикти кыыл.
Булуҥҥа Сэбиэскэй былаас саҕана бары нэһилиэктэргэ сылгы иитэ сылдьыбыттар. Билиҥҥи туругунан улууска 470 сылгы баар. Ол курдук, сөрү-сөп түбэһэр үтүө айылҕалаах, от-мас дэлэйдик үүнэр сиригэр Бороҕоҥҥо 200-тэн тахса кэриҥэ сылгыны көрөллөр-истэллэр. Таймылыырга Иван Захаров салайааччылаах 75 төбөлөөх сылгы иитэр бааһынай хаһаайыстыба баар. Хара-Уулаахха – 140 сылгы. Ону таһынан нэһилиэктэргэ сылгынан дьарыктанар биирдиилээн ыал баар.
Саамай элбэх сылгылааҕынан Бороҕон олохтооҕо Игорь Николаевич Кальной буолар. Кини 2015 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт “Семейная животноводская ферма” куонкурус Граанын ылан, Чурапчыттан эбии 20-тэн тахса сылгы атыылаһан аҕалан турардаах. Бу хаһаайыстыба улуус үрдүнэн үчүгэй тирэхтээх, кыанар хаһаайыстыбаларга киирсэр.
“Сылгы иитээччилэрбитигэр уонна сылгыһыттарбытыгар федеральнай харчы Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин нөҥүө көмө көрүллэр. Сылгы – ынах буолбатах, сылаас сиргэ турбат, улахан көрүүгэ наадыйбат, мээнэ ыабаккын, ол иһин ороскуота кыра. Сылгыга саамай сүрүнэ, сайынын от оттуохха уонна турарыгар аналлаах үчүгэй бааза тутуохха наада. Эриэккэс дьарыктаах дьоммут сыспай сиэллээхтэрин сылын аайы хаҥаталлара олус үчүгэй көрдөрүү. Сылгыһыттарбыт үөр турарыгар үчүгэй хаачыстыбалаах дал туттахтарына улууспутугар Саха сирин мааны кыыла өссө элбиэ турдаҕа”, – диэн этэр Булуҥнааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын зоотехнига Константин Слепцов. Манна специалистар хас биирдии хаһаайыстыбаҕа бачча от оттонуллуохтаах диэн былаан туруораллар. Оттон чааһынайдар сылгылара кыстыгы туорууругар бэйэлэрэ билэн эрдэхтэрэ, өрөспүүбүлүкэ көмөлөһүө диэн баран олордохторуна ат көлөлөрүттэн мэлийэллэригэр тиийэллэр буоллаҕа.
Арай олох ыксал буоллаҕына, хаһаайынтан тыа хаһаайыстыбатын салалтатыгар сайаапка киирдэҕинэ, үлэһиттэр киин сиртэн от соҕотуопкалаан аҕалтаран, сайын уунан тустаах сиригэр тиийэригэр көмө оҥоруохтарын сөп. Улууска кинилэргэ көмөлөһөр бырагыраамма суоҕун Константин Слепцов этэр. Чааһынай хаһаайыстыбалар буолан, бэйэлэрин бэйэлэрэ хааччынан олоруохтаахтарын уонна бэйэлэрэ кыһаллыбатахтарына ким кыһаллыай диэн исписэлиис ыйар. Онон тустаах үлэһиттэр сылгыларын үөрүн хаҥатар туһуттан, сайын үчүгэй күннэрин мүлчү туппакка үлэ үөһүгэр, окко түһэллэр.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи саҥа бэлиэ күнү, Сылгыһыт күнүн, Булуҥҥа сылгыһыт дьон бэлиэтээбэттэрин туһунан управление иһитиннэрэр. Биричиннэтинэн исписэлиистэр ааттыыллар харчы ыгымын, ол гынан баран сылгыһыттар бэйэлэрин нэһилиэктэригэр бэлиэ күҥҥэ анаммыт тэрээһиннэри ыытыахтарын сөбүн этэллэр.
Бэлиэ күн тоҕо чуолаан кулун тутар ыйга бэлиэтэнэр буолуой? Кулун тутар ый сылгыһыт дьоҥҥо саамай эппиэтинэстээх кэминэн бэлиэтэнэр. Ол курдук,кулун тутарга сыспай сиэллээх төрүүр-ууһуур, ол да иһин төрүттэрбит бу ыйы кулун тутар диэн ааттаатахтара.
Республика толорор былааһа “2012-2020 сылларга тыа хаһаайыстыбаны сайыннарыыга уонна тыа хаһаайыстыба бородууксуйатын рыынагын бэрээдэктээһин” диэн судаарыстыбаннай бырагыраамма чэрчитинэн 2017 сылтан 2020 сылга диэри 400 сылгы турар баазаларын тутан саҕалыахтара. Эбэн эттэххэ, биир баазаҕа мөлүйүөн кэриҥэ харчы көрүллүө. Ол курдук, саҥа тутуллуохтаах баазалары, сылгыһыт туттарыгар сөптөөх аныгы тэриллэринэн хааччыйыахтара. Билиҥҥи туругунан республикаҕа араас сылларга тутуллубут 509 сылгы баазата баарын өрөспүүбүлүкэ олохтоох салалталара иһитиннэрэллэр.
Тыа хаһаайыстыба салаатыгар уопуттаах сылгыһыттары солбуйан, аныгы көлүөнэ сылгы иитээччилэрэ тахсан эрэллэрин сылын аайы ыытыллар “Начинающий фермер” куонкурус туоһулуур. Бу куонкуруска кыттааччылартан улахан аҥаардара сылгы иитиитин сайыннарыыга биисинэс-былаан биэрэллэр эбит.
Саха сирин олохтоохторо маннык бэлиэ күн баар буолбутуттан олус үөрэллэр.
СЫЫППАРА
Саха өрөспүүбүлүкэтин
үрдүнэн сылгы ахсаана:
1992 с. – 209,1.
1997 с. – 120,9.
Билиҥҥи туругунан –176649.
Харысхан ПОПОВ
Фото Ульяны Поповой
Ещё по теме:
2017-05-02
Традиции пешелыжного перехода сохраняются2017-04-29
В Булунском районе наблюдается снижение количества пожаров2017-04-29
Агафья Казанова: Бэйэм билиибин үллэстэрбиттэн үөрэбин2017-04-29
Наивысший приоритет отдается принципу профилактики2017-04-27
В следственном управлении подведены итоги конкурсов за 2016 год