Статья

• 

  Валентина МАТВИЕНКО: «Сокуон олохтоох дьон туһатыгар үлэлиэхтээх»

  • издания
  • №60
  • Власть
  2015-07-0201106“Арктика зонатын ту­һунан” сокуон бырайыагын дьүүллэһэр Сэбиэт мунньаҕа

  Аан дойду бизнеһэ хараҕын хатаата

  Российскай Федерация Арктикатын зонатыгар Саха Өрөс­­пүүбүлүкэтин биэс муниципальнай оройуона, хо­тугу муустаах байҕал кытыытынан сытар сирдэр уонна арыы­лар, муора уута, тайаан сытар кытыла киирсэллэр. Маннык статуһунан Мурманскай уонна Архангельскай уобаластар, Крас­ноярскай кыраай сорох оройуоннара, Ненецкэй, Ямало-Ненецкэй уонна Чукотскай автономнай уокуруктар туһа­нал­лар. 

  Саха сирин Арктикатын сир аннынааҕы баайа – ниэбэ, гаа­һа – кэнники кэмҥэ атын дойдулар болҕомтолорун тар­та. Тыытыллыбатах айылҕата, хостоммотох хорҕолдьуна, суу­раллыбатах сирин ньуура “экспорт, импорт” интэриэстэрин кө­бүттэ.  Биллиилээх Россия бэлиитигэ, Арктиканы чин­чийээч­чи Артур Чилингаров “Россия Арктикатын зоната – национальнай киэн туттуубут, дойдубут ситиһиилээхтик сай­дарыгар олуга уонна кэлэр өттүгэр олохпут тускула” диэн эппитин хаһан эрэ блокноппар суруммуппун хат-хат ааҕа­бын. 

  Кэнники кэмҥэ Арктика уонна хоту улуустарыгар про­мыш­ленноһы сайыннарыы хото киирэр. Ити эрээри ба­рыта эриэ дэхси буолбатах. Холобур, Уус-Дьааҥыга хор­ҕолдьун, Үөһээ Дьааҥы сиригэр-уотугар кыһыл кө­мүс хостоон ис­питтэрэ да, экономическэй төрүтэ суох саҕа­лаа­һыннар сотору кэминэн тохтотуллубуттара. Көтүмэх са­ҕалаа­һыннар сиэр­тибэлэрэ буолбут Лазо, Наледнай, По­лярник, Чэҥкэлэ уонна да атын оробуочай бөһүөлэктэр сабыл­лыбыттара.

  Билигин сүрүннээн хайаны байытар үлэлэр ыытыллаллар. Хо­лобур, Зырянка үрдүк хаачыстыбалаах чоҕо, Күчү кө­мүһэ, Үөһээ Дьааҥы тимирэ, Өлөөн, Анаабыр, Булуҥ улуус­­­тарын алмаастара, Муома сибиниэһэ өрөспүүбүлүкэҕэ ула­­хан бырайыактар киирэллэригэр элбэҕи эрэннэрэллэр. Россия киэбигэр тэҥнээтэххэ, Саха сиригэр углеводород саа­май элбэх саппааһа баар. Бу биһиги оттукпутугар, энер­гети­кэбитигэр олус наадалааҕа биллэр. Сиртэн хостонор баай­быт барыта миллиардынан эрэ суоттанар саппаас буо­лар.

  Хотугу муора суола олус инникилээҕин билэбит. Бы­һа­тын эттэххэ, саҥа олоххо “ааны арыйыы” буолан, өрөс­пүүбү­лүкэбит, дойдубут аан дойду таһымыгар быһа тах­сарыгар олук уурар. Ол иһин муора суолун сайыннарыы су­даарыстыба биир бастакы соруга буоларын туһунан 2014 сыллаахха президент Владимир Путин Федеральнай Мунньахха бэйэтин Этиитигэр тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.

  Дойду хотугулуу-илиҥҥи территориятын хабар тимир суол сайдыыта эмиэ туспа быһаарар суолталаах. Тимир суол ыллыга кииммитигэр кэллэ, аны хоту ааһыа. 

  Гидроэлектростанцияларын тутууга Өлөөн, Анаабыр, Дьааҥы, Индигир, Халыма өрүстэр кыахтарын туһанарга диэн этии эмиэ баар.

  Тыал кыаҕын туһанан электроэнергия ылыахха сөбүн эмиэ дакаастаан тураллар. Бу хайысханы Саха сиригэр олох­хо киллэрдэххэ, сылга 15,6 млрд. кВт\ч. көҥүллүк ту­һа­ныахха сөбүн быһаарбыттара.

  Күн уотун сырдыгын туһанан электроэнергияны туттуу са­ҕаланна. Ааспыт нэдиэлэҕэ Баатаҕайга итинник уот стан­цията үлэҕэ киирдэ.

  Төһө бэлэмнээхпитий?

  Саха сирэ маннык балысхан сайдыы кэлэн иһэригэр төһө бэ­лэмнээҕий? Россия Арктикатын территориятыгар олорор дьон, чуолаан, өрөспүүбүлүкэбит аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттара төһө сокуонунан көмүскэллээхтэрий?

  Бу туһунан РФ Федеральнай Мунньаҕын Федерациятын Сэбиэтин Арктикаҕа уонна Антарктикаҕа экспердиир Сэ­биэтин президиумун уонна РФ субъектарын сокуону оҥо­рор мунньахтарын бэрэссэдээтэллэрин, регионнар баһылык­тарын кытта холбоһуктаах мунньахха кэпсэттилэр.

  Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валентина Мат­виенко мунньахха күн бүгүҥҥэ диэри Россия таһымыгар Арк­тика зонатын уратыта учуоттаммыт биир кэлим, сүрүн нуор­ма-быраап докумуона суоҕун эттэ. “Саха сиригэр баар сөптөөх уопуту федеральнай таһымҥа ыытыллар по­ли­тикаҕа  туһаныахпытын наада. Ол иһин Российскай Фе­де­рация таһымыгар ыллыллыахтаах “Арктика зонатын ту­һунан” сокуон бырайыагын дьүүллэһэр Сэбиэт мунньаҕын ман­на ыытабыт”, – диэтэ кини.

  Бастатан туран, ылыллыахтаах сокуон олохтоох эко­но­мика ирдэбилин хааччыйыыга, дьон олоҕун, үлэ со­циаль­най усулуобуйатын  хаачыстыбатын тупсарарга ананыах­тааҕа этилиннэ. Ол эбэтэр Ил Дархан Егор Борисов “Арк­тика – диэн, бастатан туран, онно түөлбэлээн олорор дьон олоҕо буолар. Онон биһиги ханнык эрэ үлэни ыытар буол­лахпытына, кинилэр тустарынан толкуйдуохтаахпыт, айыл­ҕабытын харыстыахтаахпыт”, – диэн эппитигэр Валентина Мат­виенко сөпсөһөрүн биллэрдэ. Саҥа ылыллыахтаах сокуон олоххо киирдэҕинэ, “Олохтоох дьон бэйэлэрин дой­дуларыгар бигэ туруктаахтык, сарсыҥҥы күҥҥэ эрэл­лээхтик сананыахтара, араас бырайыактартан киирэр до­хуот олохтоохтор интэриэстэригэр туһуланыа, бары өттүнэн көмүскэллээх буолуохтара, социальнай өҥөнөн хаач­чыллыахтара. Биллэн турар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин са­лал­тата итиннэ араас бырагыраамалары ылынан, улахан бол­ҕомтотун уурар, ону биһиги федеральнай таһымҥа диэ­ри үрдэтэн биэриэхтээхпит”, – диэн эттэ.

  Ол     курдук, Федерация Сэбиэтин спикерэ бэлиэтээбитинэн, холобур, оҥорон таһаарыы саҥа көрүҥнэрин киллэрии дьон-сэргэ олоҕун аймыа суохтаах. “Аҕыйах ахсааннаах но­руоттар үгэскэ кубулуйбут дьарыктарын хааччахтыыр, ки­нилэр бырааптарын күөмчүлүүр сатаммат. Бу тула Фе­де­рация экспердиир Сэбиэтэ сокуон быһаарыытыгар күүстээх үлэни ыытыаҕа. Арктика аан дойду бизнеһин болҕомтотун ыл­бытынан, кинилэр бу манна олорор дьон Российскай Федерация сокуонунан кытаанах көмүскэллээхтэрин би­лиэхтээхтэр”, – диэтэ.

  Ил Дархан – сайдыыбыт,

  олохпут Мэктиэтэ

  Ил Дархан Егор Борисов Саха сирин олохтоохторун бүт­түүммүт интэриэспитин көмүскүүр Мэктиэбитинэн буолар. Ол иһин кини федеральнай структураларга туруорсуутун ку­руук кэтиибит, сөптөөх быһаарыылары ыларын күүтэбит. Бу да сырыыга Егор Афанасьевич Арктика тиэмэтигэр саҥа Со­куон барылыгар этиилэрин чуумпуран олорон иһиттибит.

  "Сорох сокуоннар олохтоохтор интэриэстэрин көмүскүөх­тэрин оннугар, төттөрүтүн, күөмчүлүүллэр. Холобур, сир ко­декса Арктика зонатын олохтооҕун быраабыгар ханан да сөп түбэспэт”, – диэтэ Аҕа Баһылык. Онон быстах со­куон­нары сааһылаан, бары эйгэни хабар, бэйэ-бэйэлэрин си­тэрсэр ис хоһоонноох ыстатыйалардаах саҥа сокуон тах­сара наадалааҕа ыйылынна.

  Саха сиригэр төһө да биэс эрэ муниципальнай тэрил­лиини Арктика зонатыгар киллэрбиттэрин иһин, атын аҕыс хоту улуус сирдэринэн-уоттарынан, сиртэн хостонор баай­дарынан, олорор усулуобуйаларынан Арктика зонатыгар сөп түбэһэллэринэн итилэри эмиэ хайаан да киллэрэргэ этилин­нэ.

  Сэлии муоһун, кырамтатын хомуйуу эмиэ сокуонунан бэ­рээ­дэктэниллиэхтээҕэ этилиннэ. “Билигин сөптөөх дьа­һал суоҕунан, бу “дьыала” олохтоохтору буруйу оҥо­рууга тириэрдэр. Дьиҥэр, сөптөөх нуорма-быраап доку­муона ылылыннаҕына, манан олохтоох дьон аһаҕастык дьа­рык­таныах­тарын сөп”, – диэтэ Егор Борисов.

  Арктика уонна хоту улуустар бэйэлэрин географическай уонна транспортнай балаһыанньаларынан дьон күннээҕи тут­тар малын-салын эрдэттэн миэстэтигэр тириэрдиигэ наа­дыйаллар. Ол эбэтэр, холобур, испиискэ, туус, бурдук хас да сыллааҕы саппааһа эрдэттэн тириэрдиллэр. Бу эмиэ бол­ҕомтоҕо ылыллыахтааҕын иһитиннэрдэ.

  Маны сэргэ, холобур, ырыынак сыһыаннаһыылара тус­таах тэрилтэлэри улахан ороскуокка тэбэринэн, салгын транс­порынан айан иһин төлөбүр олус ыарахан. Онон ман­нык курдук дьоҥҥо өҥөнү оҥорор хайысхаларга субсидия баар буолуохтааҕа эмиэ таарылынна.

  Итиэннэ, Арктика сиригэр-уотугар үлэлиир хас биирдии про­мышленнай тэрилтэ хайаан да олохтоохтор иннилэригэр со­циальнай эбээһинэстээх буолуохтааҕын Ил Дархан то­һо­ҕолоон бэлиэтээтэ.

  Полина НИКОЛАЕВА

• 
• отправить другу

  Имя отправителя

  E-mail отправителя

  
  

  Адрес публикации - http://www.mayakarc.ru/?module=articles&action=view&id=1087

  Отправить

Ещё по теме:

• 2020-07-08

  Якутскэнерго возобновляет работу касс по приему платежей в улусах республики

• 2020-07-08

  Сергей Местников ознакомился с ходом подготовки к «Играм Манчаары» в Горном районе

• 2020-04-15

  Что ждёт систему образования Якутии после пандемии коронавируса?

• 2020-02-12

  Айсен Николаев об исполнении нацпроектов: «Нам нужны кардинально новые подходы»

• 2020-02-11

  В Якутии в ближайшее время начнутся единовременные выплаты ветеранам ВОВ